Brillen en rollen voor schurende situaties

Om jullie te helpen bij het meerzijdig kijken, hebben we een verzameling gemaakt van verschillende ‘brillen’ om door te kijken. Kies er één voor jullie schurende situatie en verdeel deze onderling.

Kernwaarden Ambtseed

Ambtelijke ruimte bouwen (Drift e.a.)

Bron: Ambtelijke ruimte bouwen • DRIFT
Lees de publicatie als PDF: https://drift.eur.nl/app/uploads/2023/11/Ambtelijke-Ruimte-Bouwen_eindversie-1.pdf

Vraagwoorden

Waarom?

Waarom draait het? Waarom is het van belang? Waar komen we vandaan?

Waartoe?

Waartoe gaat het leiden? Wat is ons doel en de bedoeling?

Waarover?

Waarover gaat het? Welke onderwerpen gaat het om?

Waarmee?

Waarmee kunnen we ons doel bereiken? Wat hebben we nodig?

Wie?

Wie zijn de spelers? Wie hebben welke rol te vervullen?

Wat?

Wat zijn de opbrengsten en uitkomsten?

Hoe?

Hoe gaan we het aanpakken?

Waar?

Waar gaat het plaatsvinden?

Wanneer?

Wanneer gaat het plaatsvinden? Wie gaat wat wanneer doen?

12 archetypes (toegeschreven aan Jung)

1. De onschuldige – gelukkig zijn

De eerste archetype van Jung is ‘de onschuldige’. De onschuldige wil gelukkig zijn en daarbij een ander niets aandoen. Sommigen beschrijven de kerngedachte van de onschuldige als ‘naar het paradijs op aarde gaan’. De onschuldige staat ook bekend als naïef, traditionalistisch, dromer, romanticus, utopist, mysticus of  heilige.

2. De Wijze – de waarheid zal je verlossen

De Wijze is de tweede archetype van Jung. Jung beschrijft de Wijze als analytisch van aard. De waarheid wordt altijd achterhaald door De Wijze. De overtuiging van de Wijze is dat je door te denken en te analyseren, de wereld beter begrijpt. De Wijze is ook bekend als: De deskundige, geleerde, denker, filosoof, academicus, onderzoeker, denker, planner, detective, adviseur, professional, mentor, leraar en beschouwer.

3. De ontdekkingsreiziger – bouw geen hekken om mij heen

De ontdekkingsreiziger heeft altijd nieuwe ideeën en ervaringen nodig, Is altijd zoekende, want nieuwe impulsen hebben ze nodig om hun leven zinvol te laten zijn. Laten we eens kijken hoe de vijfde archetype van Jung is beschreven. Een ontdekkingsreiziger wordt ook wel beschreven als: de individualist, de zwerver, de zoeker, beeldenstormer of pelgrim.

4. De rebel – regels zijn er om gebroken te worden

Regels? Heilige huisjes? Daar doet de rebel niet aan. Transformatie door te vernietigen. Alles wat ‘onecht’ is gaat omver door er tegenaan te schoppen. Rebels is de Nederlandse vertaling van ‘Outlaw’. Outlaw komt krachtiger over dan rebel. De ander benamingen zijn: De revolutionair, het buitenbeentje, de wildeman of de beeldenstormer.

5. De Magiër – ik zorg ervoor dat dingen gebeuren

Alleen als je luistert kan je universele kennis opdoen, althans dat beweert de Magiër. Luisteren naar de Magiër is dus de belangrijkste voorwaarde. Als je luistert kan de Magiër je helpen. De magiër laat dingen gebeuren, ziet win-win situaties. De Magiër is ook bekend als: De tovenaar, sjamaan, genezer, medicijnman, de visionair, katalysator, uitvinder, charismatische leider.

6. De held – waar een wil is, is een weg.

Het zesde archetype van Jung is ‘de held’. Een held is moedig en toont daadkracht. Een held is wereldverbeteraar die niet wil verliezen. De Held staat ook bekend als: De krijger, de soldaat, de winnaar kruisvaarder, redder, en de teamspeler, superheld en drakendoder.

7. De minnaar – je bent de enige

De minnaar is een charmeur en houdt van iedereen. Relaties zijn het allerbelangrijkste, maar hoewel men dan vaak ook denkt aan ‘binden’ is dit voor de minnaar minder belangrijk. De minnaar of ‘lover’  is ook bekend als: teambuilder, partner, vriend, liefhebber, sensualist, verleider, echtgenoot en intimiteit.

8. De nar – je leeft maar één keer

Maak het elkaar toch niet allemaal niet zo moeilijk, ga leven, geniet en maak het gezellig. De nar brengt speelsheid en humor. De nar staat ook wel bekend als: de gangmaker, de joker, de dwaas, bedrieger, grapjas of komiek.

9. De gewone mens – iedereen is gelijk

De gewone mens (oorspronkelijk: de gewone man) kenmerkt zich door het motto dat ieder mens gelijk geschapen is. Dit archetype is overal te zien, want de gewone mens past in alle situaties en wil er altijd bij horen. Realisme en verbonden zijn gaan hand-in-hand. De gewone mens is ook bekend als: de zwijgende meerderheid, de solide burger, de goede buur, de gewone jongen of meisje,  de buurman of buurvrouw en de realist.

10. De zorggever – hou van de ander als jezelf

De zorggever of verzorger houdt van een ander, zoals die ook van zichzelf houdt. Geven is makkelijker dan ontvangen, dus verzorgen en beschermen is tekenend voor de zorggever. De zorggever is ook bekend als: de verzorger, de zorgzame, de helper, de ouder(ling), supporter, altruïst of heilige.

11. De heerser – het enige wat telt, is controle

Heerser is het voorlaatste archetype in de reeks van 12 archetypen van Jung. Het is ook het type die vrijwel altijd als eerste genoemd wordt. Vrij logisch, want de Heerser is ook bekend als: manager, De baas, leider of beheerder, aristocraat, koning, koningin, politicus en rolmodel. De heerser herkennen we allemaal vrijwel direct. Controle is wat de heerser nastreeft. Heeft graag succes en streeft er naar om dit alleen te bereiken.  

12. De schepper – hoe maak ik iets van blijvende waarde

De twaalfde archetype van Jung is de schepper. Een creatieveling pur sang, met als belangrijkste vraag hoe de schepper zijn visie tot uitdrukking kan brengen. De Schepper is ook bekend als: vernieuwer, kunstenaar, muzikant, schrijver, uitvinder of dromer.

7 S Model van McKinsey

‘Shared values’ (significante waarden) – plaatst McKinsey in het centrum. Het gaat over de bedrijfsopvatting, de bedrijfscultuur, de identiteit: ofwel de visie. De reden voor de centrale plaatsing is dat deze factor zorgt voor samenhang en sturing van de overige factoren.^[1]

‘Strategy’ (strategie) – wijst op de voorgenomen acties van de organisatie. Welke uitdrukkelijke doelen worden gesteld en met welke middelen wil men ze bereiken? De strategie dient de brug te vormen tussen het mission statement, dat wil zeggen de ‘raison d’etre’ van het bedrijf, en de harde realiteit die dicteert dat met beperkte middelen niet alle doelen tegelijkertijd gerealiseerd kunnen worden. Een strategisch plan maakt keuzes en zorgt dat alle delen van de organisatie weten wat er van hen verwacht wordt om bij te dragen aan het succes van het geheel.

‘Structure’ (structuur) – refereert aan de inrichting van de onderneming zelf: niveaus, taakverdeling, coördinatie, lijn-, staf- en functionele organisatie.

‘Systems’ (systemen) – omvat alle formele en informele werkwijzen, procedures en communicatiestromen, zowel intern als extern. Het gaat hierbij om alle formele en informele procedures, regelingen en afspraken.

‘Style’ (stijl) – verwijst naar de beheerstijl. We hebben het dan over de manier waarop de manager de medewerkers behandelt en de wijze waarop men met elkaar omgaat. Een goede manier van leiding geven, levert meestal ook een goed resultaat op, wat in de praktijk vaak duidelijk terug te zien is. Als de sfeer goed is in het bedrijf komt ook iedereen met plezier naar het werk, en gaat zich beter inzetten. Als de leiding niet goed is dan is dit het tegenovergestelde van goede stijl en zullen de werknemers zich niet thuis voelen op hun werk en worden de prestaties ook slechter.

‘Staff’ (staf) – concentreert zich op de vraag wat de profielen zijn van de beheerder en de medewerkers, nu en in de toekomst. Hoe zullen we ze rekruteren, vormen, evalueren en belonen, motiveren, behouden? Zonder staf kunnen de andere S’en niet tot hun recht komen.

‘Skills’ (sleutelvaardigheden) – stelt scherp op wat de eigen organisatie doet schitteren. Waar is ze goed en/of competitief?

Teamrollen van Belbin

de bedrijfsman: deze rol wordt meestal vervuld door extraverte mensen die vol vertrouwen zijn en andere teamleden kunnen aanzetten tot verbetering. Bedrijfsmannen vinden het niet erg om de status quo in twijfel te trekken als ze op die manier de beste oplossingen kunnen vinden. 

de brononderzoeker: deze rol hoort bij mensen die het gemakkelijk vinden om contacten op te bouwen met andere mensen. Brononderzoekers zijn vaak extraverte mensen en bedreven onderhandelaars die met externe verkopers samenwerken om mooie resultaten voor hun team te bereiken.

de plant: de plant levert interessante en originele ideeën op die het team ten goede komen. Ze hebben de neiging introvert te zijn en werken liever alleen wanneer ze nieuwe ideeën ontwikkelen en oplossingen voor problemen bedenken.

de monitor: het grondig analyseren en strategisch evalueren van ideeën is de roeping van de monitor. Ze vinden het leuk om gegevens en bewijsmateriaal te verzamelen om de voor- en nadelen van elke optie te overwegen.

de vormer: de vormer is een doener, iemand die er geen bezwaar tegen heeft zijn hoofd neer te leggen en hard te werken om de taak te volbrengen. Vormers houden ervan om plannen in daden om te zetten, en gebruiken methodische systemen om de klus efficiënt te klaren.

de voorzitter: de rol van de voorzitter is vergelijkbaar met die van een traditionele leider. Met een sterk inzicht in de algemene doelen van het team en een gave om taken aan de juiste mensen te delegeren, leiden voorzitters hun team op een beheerste en bekwame manier naar hun doel.

de zorgdrager: perfectionisten bewaken de kwaliteit van het werk binnen een team. Ze zorgen ervoor dat elke taak op tijd en professioneel wordt afgewerkt. Ze zijn nauwgezet in het vermijden van fouten, en houden zich aan deadlines.

de groepswerker: groepswerkers zorgen voor een betere samenwerking binnen de groep. Groepswerkers helpen collega’s verschillen te overwinnen en conflicten te vermijden terwijl ze naar een gemeenschappelijk doel toewerken. Hun missie om een ondersteunende werkomgeving te creëren maken van groepswerkers dikwijls populaire figuren.de specialist: de specialist is een grootmeester in zijn vakgebied. Hij is trots op zijn kennis en deskundigheid en gebruikt die om zijn team te helpen. Specialisten gebruiken hun expertise om het team te helpen, door op te treden als de autoriteit over alle technische en praktische overwegingen die met hun onderwerp te maken hebben.

Veranderkleuren van De Caluwé en Vermaak

Geeldrukdenkers; bij geeldrukdenkers wordt verondersteld dat mensen pas veranderen als je rekening houdt met hun eigen belang of als je ze tot bepaalde opvattingen kunt verleiden of dwingen. Het bijeenbrengen van meningen of standpunten en het vormen van coalities of machtsblokken zijn favoriete manieren van doen in dit soort veranderingstrajecten. Deze manier past heel sterk in veranderingstrajecten waar complexe doelen bereikt moeten worden en waarbij meerdere personen of partijen zijn betrokken.

Blauwdrukdenkers; bij blauwdrukdenkers wordt verondersteld dat mensen of dingen veranderen als je van tevoren een duidelijk gespecificeerd resultaat vastlegt, alle stappen plant en zowel het resultaat als de weg ernaartoe goed beheerst. De traditionele projectaanpak is een uitingsvorm van deze manier van denken. Voor veranderingstrajecten waarbij het resultaat en de weg er naar toe goed zijn te omschrijven en te voorspellen is dit een favoriete aanpak.

Rooddrukdenkers; bij rooddrukdenkers wordt ervan uitgegaan dat mensen en organisaties zullen veranderen als je de juiste HRM-instrumenten inzet en je deze op een goede manier gebruikt. Mensen veranderen, met andere woorden, als je ze beloont (door salaris, promotie, bonus, goede beoordeling) of ‘ straft’ (door demotie, slechte beoordeling).

Groendrukdenkers; bij groendrukdenkers liggen veranderen en leren als begrippen dicht tegen elkaar aan. Mensen veranderen als ze gemotiveerd zijn om te leren, als ze in leersituaties worden gebracht en als hen effectieve wegen worden aangereikt om een andere manier van doen te leren.

Witdrukdenkers; bij witdrukdenkers is het beeld dat alles autonoom, als vanzelf in verandering is. Panta rhei: alles stroomt. Waar energie zit, veranderen er dingen. Complexiteit wordt als verrijkend, niet als verstorend opgevat. Beïnvloeden van de dynamiek is een favoriete aanpak. Het gaat meer om verandering mogelijk maken, te zoeken naar de kiemen voor vernieuwing en creativiteit, dan om te sturen of te richten. Leiderschap (management) stuurt door zingeving te creëren. Zingeving is sturend voor de verandering.

Spiral Dynamics: acht waardesystemen

8. Turquoise: holisme, kosmisch bewustzijn en synthese

Het turquoise waardesysteem symboliseert de mens die vanuit een holistische visie denkt, voelt en handelt. Typerende kenmerken zijn kosmisch bewustzijn en spirituele intelligentie.

7. Geel: integraal, synergie en systemisch

Het gele waardesysteem symboliseert de mens die systemisch denkt en ego-overstijgend handelt. Typerende kenmerken zijn integraal verbanden leggen en het grotere geheel willen dienen, met oplossingen voor problemen van deze tijd.

6. Groen: gemeenschapszin, gevoelens en harmonie

Het groene waardesysteem symboliseert de mens die streeft naar harmonie en openstaat voor het gevoel en de meningen van anderen. Typerende kenmerken acceptatie van verschillen en empathie.

5. Oranje: zelfontplooiing, rationaliteit en resultaat /succes

Het oranje waardesysteem symboliseert de mens die streeft naar autonomie en vooruitgang. Typerende kenmerken zijn succesvol willen zijn en genieten van het goede leven.

4. Blauw: stabiliteit, orde en moraliteit

Het blauwe waardesysteem symboliseert de mens die loyaal is en een sterk gevoel voor rechtvaardigheid heeft. Typerende kenmerken zijn discipline, structuur aanbrengen en transparantie

3. Rood: wilskracht, macht en passie

Het rode waardesysteem symboliseert de mens die daadkrachtig is en veel voor elkaar krijgt. Typerende kenmerken zijn respect, passie en moed.

2. Paars: verwantschap, veiligheid en geborgenheid

Het paarse waardesysteem symboliseert de mens die zoekt naar verbondenheid en veiligheid in een mysterieuze wereld. Typerende kenmerken zijn saamhorigheid, veiligheid en geborgenheid.

1. Beige: overleven en eerste levensbehoefte

Het beige waardesysteem symboliseert de mens die op basaal en instinctief niveau en instinctief niveau bezig is te overleven. Typerende kenmerken zijn zelfzorg en het bevredigen van de eigen behoeften.

Metaforen van Morgan

Organisaties zien als…

1 In de machine metafoor kijken we klassiek met de blik van een ingenieur of een legerofficier naar de organisatie en zien we de effectiviteit, de efficiëntie en de kosten-baten verhoudingen. De klok als symbool. Een voorbeeld van zo’n organisatietheorie is scientific management (Taylor, 1911).

2 In de organisme metafoor kijken we met de blik van de bioloog naar de organisatie en zien we de drang tot overleven van afdelingen of individuen en de mate waarin de organisatie anticipeert of reageert op haar omgeving. Symbool is de cel. Een voorbeeld is de contingentietheorie (Lawrence and Lorsch, 1967).

3 In de brein metafoor kijken we met de blik van de informaticus en zien we de verwerking van informatie en van leerprocessen. Symbool is de computer. Een voorbeeld is de theorie van de lerende organisatie (Argyris, 1982; Senge, 1990).

4 In de cultuur metafoor kijken met de blik van de sociaal psycholoog en zien we de routines in gedrag bij kleinere en grotere groepen en de verwachtingen van individuen onderling. Symbool is de ouder-kind relatie. Een voorbeeld is de theorie van interculturele organisaties (Hall, 1967).

5 In de politieke systeem metafoor kijken we met de blik van de politicoloog en zien we de belangenbehartiging bij machtsverschillen en conflicten. Symbool zijn de achterkamertjes. Een voorbeeld is de theorie over de functies van sociaal conflict (Coser, 1956).

6 In de geestelijke gevangenis metafoor kijken we met de blik van de klinisch psycholoog en zien we hoe onbewuste processen invloed uitoefenen op het dagelijks functioneren. Symbool is de droom. Een voorbeeld is de theorie van weerstand en onbewuste verdediging bij verandering (Hirschorn, 1988).

7 In de flux metafoor kijken we met de blik van de theatermaker of beeldend kunstenaar en zien we processen, stromingen, toevalligheden en creativiteit. Symbool is de rivier. Een voorbeeld van een theorie is organisatie als systeem van creatieve destructie (Hart and Milstein, 1999).

8 In de overheersing metafoor kijken we met de blik van de kritisch onderzoeksjournalist en zien we onderdrukking en verzet, dwang en uitbuiting. Symbool is de verhouding tussen het individu en de multinational. Een voorbeeld van een theorie is sociale ongelijkheid en machtsmisbruik (Bakan, 2004).