Dialoog? Ga in Demoloog!

Onze democratie staat onder druk. Je hoeft maar een (sociaal) medium te openen of de meningen tuimelen over elkaar heen over de, vaak erbarmelijke, staat van onze democratie. Iedereen roeptoetert zijn/haar/hun mening vanuit zijn/haar/hun loopgraaf, in de hoop dat er iets verandert bij de ander.

De ene groep zegt dat er ondermijnende groepen zijn die de democratie proberen af te breken, terwijl de andere groep weer zegt dat juist die groepen daarmee de democratie ondermijnen. Tja, zo komen we niet verder. De ‘gap’ wordt zo enkel groter, exclusiever. De kunst is om deze te overbruggen, inclusiever te maken, zonder het uniformer te maken tot een eenheidsworst.

Steeds weer ontstaat dan de roep tot ‘dialoog’. Het goede gesprek speelt overduidelijk een sleutelrol in het overbruggen van de loopgraven. Daar zal iedereen het over eens zijn. Maar daarin worden we ook weer beperkt door ons gelimiteerde arsenaal aan methoden en technieken. Meestal zien we slechts twee keuzes: discussie of dialoog.

Dialoog wordt vaak tegenover debat of discussie gezet en dat lijkt me ook terecht. Het is een wezenlijk andere vorm. Waar debat meer gaat over winnen (en verliezen) en over argumenten, gaat het bij dialoog meer over het naast elkaar laten bestaan van verhalen en ervaringen. Debat heeft iets Angelsaksisch over zich, het recht van de sterkste, wat maakt dat het een uitsluitende vorm is die de relatie vaak miskent. Tegelijk heeft dialoog ook iets weeëigs en traags over zich, het past niet echt in ons liberale westen.

Al langere tijd speel ik daarom met de notie om een ander woord te zoeken dan ‘dialoog’ of ‘discussie’. Voor mij zijn beide begrippen en vormen daarom niet toereikend voor wat ik zelf ambieer, in de praktijk heb zien gebeuren en hoop te zien gebeuren. Daarnaast heeft onze huidige samenleving een wezenlijk andere vorm nodig die recht doet aan ons democratische fundament. Een fundament dat ernstig onder druk staat.

Dus het werd tijd voor mij om op zoek te gaan naar een derde weg.

En die start met de vraag: waar draait democratie nu werkelijk om? Is het een systeem, waarbij de meerderheid regeert en de minderheid niet meer meedoet? Is dat waar het om draait of is dat wat het is geworden? Zonder te willen vervallen in een zoveelste definitie, wil ik delen waar het mijns inziens om draait: Een samenleving waarin álle stemmen gelden.

Want zijn deze stemmen daadwerkelijk vertegenwoordigd als zij de kans krijgen om zich uit te spreken? In het stemlokaal of in het parlement? Ongeacht of deze ook daadwerkelijk worden meegenomen? Daar wringt voor mij de schoen. Democratie is gereduceerd tot het uitbrengen van de stem, eens in de vier jaar, waarbij het eerder voelt als de stem weggeven, dan het uitbrengen ervan. Door de stem weg te geven, schuift men de verantwoordelijkheid ook af. En in het parlement is het gereduceerd tot het uitbrengen van de stem, maar als je niet nodig bent om een meerderheid te halen, doet het er eigenlijk niet toe wat je te zeggen hebt.

Terwijl democratie niet een systeem van regeltjes en procedures is om een meerderheid te behalen, maar een levendige dynamiek om er mét elkaar (d.w.z. iedereen) uit te komen. Dus om ieders stem te horen én mee te wegen. Om op zoek te gaan naar het gulden midden en niet te verzanden in zoutloze compromissen. En daarvoor is het belangrijk om elkaar te ontmoeten en elkaar écht te leren kennen. En niet door te roeptoeteren vanuit ieders loopgraaf. De loopgraven moeten worden gedicht.

Want iedereen weet wat er gebeurt als je iemand ontmoet die je ‘de waarheid’ wil vertellen. In het echt is het altijd meer genuanceerd dan wat je had voorbereid. De ontmoeting verzacht de relatie. En laat nou de relatie de belangrijkste blinde vlek zijn van velen, terwijl we meestal voldoende aandacht hebben voor inhoud en proces.

En zo kwam een aantal dagen geleden bij mij de term demoloog binnen. Een samenvoeging van democratie en dialoog. Een breed gesprek, waarin álle stemmen aan bod komen en deze stemmen mét elkaar verantwoordelijk zijn voor een passende oplossing van het voorliggende vraagstuk voor álle partijen, danwel met elkaar te conluderen dat het een mysterie is (zoals Gabriel Marcel het noemt) en het wellicht aan anderen is.

Hoe mooi zou het zijn als ons parlement zou veranderen van de zo bekende arena (waar gevochten wordt) naar een cafésetting (waar samengewerkt wordt)? Waarin de ontmoeting centraal staat en de uitwisseling van gedachten in steeds wisselende samenstellingen. Om mét elkaar tot het gulden midden te komen. Ik denk dat het kan. Als we het maar graag genoeg willen. Op mij kunnen jullie rekenen.